بسمه تعالی
مهدی آنگونه كه غرب معرفی می كند!
بخش اول
زهیر دهقانی آرانی (zdarani@yahoo.com)
چكیده: جهان غرب با استفاده از رسانه های فراگیر سعی می كند مفاهیم موردنظر خویش را در جهت بهره برداری خاص خود به مخاطبانش القا كند. مفاهیم دینی نیز از این قاعده مستثنی نیست چنانكه ما امروزه در رسانه های مكتوب و دیداری غرب شاهد القائات نادرست و سیاه نمایی های بسیاری علیه اسلام و مفاهیم دینی-اخلاقی هستیم. این نوشتار سعی دارد با مراجعه به برخی منابع مادر در غرب، شیوه معرفی مفاهیم مهدوی در رسانه های غربی را بررسی نماید.
******
برای شناخت و معرفی یك واژه میتوان مسیرهای مختلفی را طی كرد. از رجوع به دایره المعارفها گرفته تا سایتهای اطلاعاتی-خبری و یا مقالات علمی. میزان اعتبار و دقت این مراجع با یكدیگر یكسان نیست و هریك متناسب با مخاطبانی خاص مطالب خود را عرضه می كنند. ولی نقطه شروع بررسی علمی یك موضوع رجوع به لغتنامه ها و دایره المعارفهاست. دایره المعارفها و لغتنامه های تخصصی كه سطوح علمی هم متفاوتی دارند، معمولا با استفاده از متخصصان هر موضوع، مقالاتی در ذیل مفهومی كه قصد معرفی آن را دارند، ارائه مینمایند و سعی میكنند جهت حفظ مرجعیت خود هم از ارجاعات گوناگونی برخوردار باشند و هم بی طرفی را حفظ نمایند.
برای اینكه ببینیم غرب در باره مفاهیم مهدوی چه دیدگاهی را تبلیغ می كند، سری به چند لغتنامه و دایره المعارف معروف غربی می زنیم. البته از آنجا كه برخی از این منابع در زبانهای مختلف ارائه اطلاعات می نمایند و در بسیاری موارد اطلاعات ارائه شده در یك زبان با زبان دیگر همخوانی ندارد، سراغ زبان اصلی آن لغتنامه و دایره المعارف می رویم.
الف- لغتنامه های عمومی:
فرهنگ لغات آكسفورد[1]
این فرهنگ لغات ذیل واژه “Mahdi”[2] در دیكشنری آنلاین خود در اینترنت، ریشه این واژه را از “هدی” (به معنای راهنمایی كردن) و معنای لفظی آنرا (كسی كه به راه صحیح هدایت شده) بیان می كند و این واژه را به 3 صورت معنا می نماید:
- (در اعتقادات عامه مسلمانان) یك رهبر روحانی و دنیوی كه پیش از اتمام جهان بر آن حكومت میكند و دین و عدالت را اعاده می نماید.
- شخصی كه ادعای مهدی بودن میكند به ویژه محمد احمد دونگولا (1843–85) در سودان كه علیه رژیم مصر قیام كرد.
- (در اعتقادات شیعه) امام دوازدهم كه انتظار آمدنش كشیده می شود تا بر بی عدالتی پیروز شود.
فرهنگ لغات لانگمن[3]
این فرهنگ لغات نیز ذیل واژه “Mahdi”[4] این واژه را لغتی اسلامی می داند كه به رهبری مقدس اشاره می كند كه توسط خداوند فرستاده می شود و همه مردم را پیرو اسلام می گرداند. همچنین در ادامه ادعای بسیاری رهبران اسلامی به اینكه مهدی هستند، ذكر می شود.
فرهنگ لغات مریام-وبستر[5]
نسخه اینترنتی این لغتنامه واژه “Mahdi”[6] را مسیحای مورد انتظار در عقیده رایج مسلمانان و یا رهبری اسلامی كه وانمود می كند نقشی مسیحایی دارد، معرفی می كند. نكته جالب در این لغتنامه آن است كه اولین استفاده شناخته شده از این لغت را سال 1626 میلادی معرفی می نماید.
نكته ها:
- از نظر بسیاری از این لغتنامه ها “مهدی” نه به فردی در گذشته بلكه به رهبری روحانی و جسمانی در آینده اشاره دارد. این مطلب در مقابل نظر كسانی (از اهل سنت) است كه مهدی را در خلفای گذشته منطبق می دانند.
- اعاده دین و عدالت توسط مهدی ع را می توان جزو نقاط مشترك تلقی نویسندگان فرهنگها دانست اگرچه شیطنتهایی همچون “پیرو اسلام كردن تمام مردم” را می توان در میان كلمات دید.
ب- لغتنامه های ویژه ادیان و مكاتب:
فرهنگ لغات فشرده مكاتب جهان آكسفورد[7]
این فرهنگ لغات كه مختص مكاتب و مذاهب جهان و اصطلاحات و اماكن و افراد مؤثر در آنهاست، ذیل واژه “al-Mahdi”[8] مطالب زیر را نگاشته است:
در اسلام اهل سنت، كسی است كه از طرف خداوند هدایت شده است. این لغت ممكن است در مورد گذشته (به ویژه خلفای راشدین) و یا خلفایی كه باعث احیای اسلام شدند، به كار برده شود ولی در اغلب موارد این لغت ارجاع به آینده دارد و به شخصی اشاره می كند كه می آید تا در انتهای همه اشیاء (امور) پیشرو و جلودار باشد. در اسلام شیعی، اعتقاد غالب مهدی را همان امام غائب می داند كه در آخرالزمان می آید. امام دوازدهم علی بن محمد سیمَری[9] (؟) در سال 869 میلادی (255 هجری) در سامرا متولد شده است. در سال وفات پدر خود یعنی 260 هجری او به جای پدرش امام گشته ولی جدا از مردم و در انزوا بوده كه از آن به غیبت صغری تعبیر میشود. در این مدت تنها به صورت بسیار نادر توسط اشخاص خاص و والارتبه دیده میشده است. وی توسط وكیلانی كه پیاپی بوده اند، به سوالات (مردم) پاسخ میداده است. در فاصله كوتاهی پیش از مرگ وكیل چهارم در 939 میلادی (329 هجری) او اعلام میكند كه امام دیگری در آینده نخواهد بود و غیبت كبری رخ میدهد و امام تا زمانی كه خداوند اجازه ظهور وی را بدهد، مخفی شده است. در همین زمان (غیبت كبری) امام غایب راهنماییهایی را (به پیروانش) میدهد، صدای دعاكنندگان را میشنود و شفاعت هم میكند. “المهدی” همچنین امام عصر، المنتظر و صاحب الزمان نیز خوانده می شود. در انتها هم اشاره ای به محمد سودانی به عنوان مهدی میشود.
در ذیل واژه “Ghaiba”[10] این لغتنامه نیز، ضمن معنای آن به مخفی شدن فرد توسط خدا و ناپیدایی در عین زنده بودن در زمین ، شاخص ترین نمونه آن را “المهدی” معرفی می كند.
نكته ها:
- عدم اشاره كامل به دیدگاه اهل سنت در مورد مهدی ع كه نشان از عدم توجه، تعدد دیدگاه و یا فقدان جایگاه این اعتقاد نزد اهل سنت دارد.
- عدم ذكر صحیح نام حضرت حجت ع و ذكر نام نائب آخر ایشان به جای نام حضرت (كه البته شاید سهوی باشد ولی در لغتنامه ای با این معروفیت امری مذموم است)
- ذكر جزئیات نسبتا دقیقی در مورد ولادت، غیبت صغری و كبری و نگاه شیعه به نقش امام در دوران غیبت كه نشان از توجه غرب به این نظریه دارد.
فرهنگ لغات آكسفورد ویژه اسلام[11]
این لغتنامه نیز ذیل واژه “Mahdi”[12] ابتدا آنرا فردی كه توسط خداوند هدایت شده معنا میكند و در ادامه آنرا تصویری آخرتشناختی در اسلام میداند كه مسلمانان اعتقاد دارند دوران عدالت و عقاید صحیح را درست در پایان تاریخ رهبری میكند و نیز عنوانی تجلیلی است كه برای پیامبر و خلفای 4 گانه توسط مسلمانان اولیه بهكار رفته است. در قرآن از آن ذكری به میان نیامده است. این مفهوم توسط شیعیان و برخی اهل سنت به مفهوم منجی مسیحاگونه توسعه یافته كه برای پشتیبانی و دفاع از هدف و آیین آنها باز میگردد. برخی اعتقادات رایج در مورد او عبارتند از اینكه او از خانواده محمد [ص] است؛ وقتی ظاهر میشود كه جهان به طور جبران ناپذیری فاسد شده؛ حكومت او زمان فراوانی (نعمتهای) طبیعی است؛ او عدالت را میگسترد، دین و ایمان را تصحیح و اعاده میكند و دشمنان اسلام را شكست میدهد.[13]
نكته ها:
- “مهدی” عنوانی بوده كه برای تجلیل از خلفای 4گانه توسط مسلمانان اولیه به كار می رفته است.
- عدم ذكر این واژه در قرآن (در عین حالی كه شیعه معتقد است آیاتی به صورت ضمنی به دوران حكومت حضرت اشاره دارند)
- اشاره به ویژگیهای آن دوران از نظر شیعه
[1] – Oxford Dictionary
[2] – http://oxforddictionaries.com/definition/Mahdi?q=mahdi
[3] – Longman Dictionary
[4] – http://www.ldoceonline.com/dictionary/Mahdi-the
[5] – Merriam-Webster Dictionary
[6] – http://www.merriam-webster.com/dictionary/mahdi
[7]” – The Concise Oxford Dictionary of World Religions”, OXFORD UNIVERSITY PRESS, 2000-2002, ISBN 019860601x
مطابق توضیحات مقدمه این لغتنامه (صص 10553-10567)، بخش اسلام را در این لغتنامه چند استاد برجسته از جمله “Dr Kenneth Cragg” (اسقف سابق اورشلیم و سرپرست كالج مركزی)، “Zahid Hussein” (محقق و پژوهشگر پیشین)، “Dr Y. Raef” (استاد مطالعات اسلامی و عربی)، “Dr Penelope Johnstone” (ناظر زبان عربی آكسفورد) و”Mr P. J. Stewart” (مدرس بوم شناسی) نگاشته اند.
لازم به ذكر است به دلیل عدم دسترسی به لغتنامه چاپی، آدرسها از لغتنامه الكترونیكی (E-Book) ارجاع داده شده است.
[8] – صفحه 481
[9] – Ali ibn Muammad Simmari – در متن لغتنامه چنین لغتی به عنوان نام امام دوازدهم نوشته شده است ظاهرا نام وكیل چهارم امام عصر ع اشتباها به عنوان نام ایشان درج شده است! البته این كتاب ذیل واژه “Ithna Ashary(y)a” (ص 2653) ضمن شمردن امامان شیعه، امام دوازدهم ایشان را “محمد المهدی” معرفی می كند.
[10] – صفحه 2015
[11] – The Oxford dictionary of Islam
[12] – صفحه 185
[13] – Esposito John L., “The Oxford dictionary of Islam”, Oxford University Press, October 2004
